Η Ευρώπη οδεύει προς το αδιανόητο;

Είναι εύκολο να ασκείς κριτική στις κυβερνήσεις της Ευρωζώνης, μου είπε ένας έγκριτος ανταποκριτής την περασμένη βδομάδα. Μπορείς αντ’ αυτού να τους δώσεις μερικές εποικοδομητικές συμβουλές;

Γιατί όχι; Οι ακόλουθες ενέργειες μπορούν να λύσουν το πρόβλημα της Ευρωζώνης. Αλλά το πιθανότερο είναι ότι οι Ευρωπαίοι δεν θέλουν ούτε να τις ακούσουν.

Καταρχήν απαιτείται άμεση αναδιάρθρωση κάποιου τύπου του χρέους της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας – των τριών χωρών με το λιγότερο βιώσιμο εθνικό χρέος. Η αναδιάρθρωση μπορεί να επιτευχθεί μέσω επιβολής ‘κουρέματος’ στους πιστωτές, ανταλλαγής ομολόγων με μετοχές ή άλλα σχήματα. Το σημαντικό εδώ είναι να μειωθεί το χρέος του δημόσιου τομέα σε βιώσιμα επίπεδα.

Η αναδιάρθρωση προφανώς και δεν αποτελεί λύση από μόνη της. Αντίθετα θα σημάνει την ολοσχερή κατάρρευση της ευρωπαϊκής αγοράς ομολόγων. Οι επενδυτές πολύ σύντομα να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι κανένα ευρωπαϊκό εθνικό χρέος – με την εξαίρεση του γερμανικού – δεν είναι ασφαλές.

Για να δουλέψει το σχέδιο χρειάζονται δύο επιπλέον βήματα. Καταρχήν πρέπει να βρούμε ένα τρόπο να ξεχωρίσουμε τα εθνικά χρέη από τα χρέη του χρηματοπιστωτικού τομέα. Για το σκοπό αυτό θα άλλαζα τη στόχευση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, που επί του παρόντος αποσκοπεί στη διάσωση κρατών και θα...

 τον επιφόρτιζα με την αναδιάρθρωση και τη συρρίκνωση του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού τομέα. Τα τεκταινόμενα στον τραπεζικό τομέα πρέπει να πάψουν να αποτελούν μέριμνα των κυβερνήσεων.

Μια τέτοια κίνηση θα ανακούφιζε τις πιέσεις στα κρατικά ομόλογα αλλά δεν θα έλυνε το πρόβλημα. Για την επίλυσή του θα αντικαθιστούσα όλες τις εκδόσεις κρατικών ομολόγων, υπάρχουσες και νέες, από ένα κοινό ευρωομόλογο.

Από τη στιγμή που ένα ενιαίο ομόλογο αποτελεί τον πυρήνα μιας δημοσιονομικής ένωσης, χρειάζεσαι και το ανάλογο λειτουργικό θεσμικό πλαίσιο. Χρειάζεσαι δηλαδή ένα Υπουργείο Οικονομικών της Ευρωζώνης, πάρα πολλούς κανόνες και δημοκρατικό έλεγχο. Όλα αυτά ασφαλώς συνιστούν αλλαγή καθεστώτος. Αναμφίβολα απαιτούν μια νέα ευρωπαϊκή συνθήκη. Αλλά θα έδιναν τέλος στην κρίση. Και θα σήμαναν το τέλος κάθε κερδοσκοπικής φημολογίας περί της βιωσιμότητας του ευρώ.

Μόνο που προσγειωνόμενοι στην πραγματικότητα, αναγνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει καμιά περίπτωση να γίνουν όλα αυτά. Καταρχήν επειδή η Γερμανίδα καγκελάριος Αγγέλα Μέρκελ δεν πρόκειται να τα επιτρέψει. Ούτε το γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο θα τα επιτρέψει. Η δε προτεινόμενη αλλαγή των συνθηκών, ακόμη κι αν εξασφαλίσει τη συναίνεση των ευρωπαϊκών ηγεσιών, δεν πρόκειται να εγκριθεί, αφού θα βρεθεί ένα δημοψήφισμα στο οποίο οι ψηφοφόροι θα την απορρίψουν. Και τα κράτη μέλη ποτέ δεν πρόκειται να παραιτηθούν οικειοθελώς από τον έλεγχο του τραπεζικού τους τομέα.

Τι το ρεαλιστικό θα μπορούσαμε επομένως να συστήσουμε; Νομίζω ότι έχουμε φτάσει πια σε μια κατάσταση που δεν είναι αντιμετωπίσιμη με τα συνήθη ‘τεχνικά’ εργαλεία. Αν είχαμε την πολυτέλεια να  ‘μην αρχίζουμε από εδώ’, κατά πώς λέει το ιρλανδικό ανέκδοτο, και να γυρίσουμε αρκετά χρόνια πίσω, θα ευνοούσαμε μια λιγότερο κατακτητική πολιτική. Αντί του σημερινού συστήματος, θα ήταν προτιμότερο ένα σύστημα βασισμένο στο συντονισμό των εθνικών πολιτικών. Ή πάλι, η Ευρωζώνη θα μπορούσε να είχε θεσπίσει αξιόπιστους κανόνες περί μη διάσωσης, εθνικού χρεοστασίου και εξόδου ενός κράτους από το ευρώ. Αλλά στους καλούς καιρούς του ευρώ, η Ευρωπαϊκή Ένωση προτίμησε να παραμείνει αδρανής. Όσο περισσότερο περιμένεις, τόσο πιο ριζοσπαστικές θα είναι οι λύσεις που θα αναγκαστείς να υιοθετήσεις στο τέλος. Σήμερα η Ευρωζώνη πρέπει να αντιμετωπίσει μια κρίση που είναι ταυτόχρονα κρίση χρηματοπιστωτική και κρίση διακυβέρνησης – κι αυτές οι δύο σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Η ριζοσπαστική φύση των λύσεων που προτείνω αποτελούν απλά μια αντανάκλαση της παρούσας μας άκρως προβληματικής κατάστασης.

Τι θα γίνει επομένως; Επί του παρόντος η Ευρωζώνη έχει μόνο μια στρατηγική, τη διάσωση από τις κυβερνήσεις, που σύντομα  θα την ακολουθήσει η συμμετοχή και του ιδιωτικού τομέα. Ο πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας της Γερμανίας Άξελ Βέμπερ έκανε την περασμένη βδομάδα ένα αποκαλυπτικό σχόλιο για τα αριθμητικά δεδομένα της κρίσης. Είπε ότι τα κεφάλαια στήριξης που μπορεί να συγκεντρωθούν  ανέρχονται σε 925 δις ευρώ. Ο μέγιστος πιθανός χρηματοοικονομικός κίνδυνος της ευρωζώνης είναι 1.070 δις ευρώ, που σημαίνει ότι απομένει ένα μικρό κενό της τάξης των 145 δις ευρώ. Η συνεπαγωγή είναι ότι η Ευρωζώνη κάπου θα βρει και τα υπόλοιπα λίγα χρήματα ώστε να καλύψει ακόμη και το χειρότερο σενάριο.

Όλα αυτά είναι όμως χαρακτηριστικά της αυταρέσκειας με την οποία οι Ευρωπαίοι πολιτικοί σχεδιαστές προσεγγίζουν την κρίση. Πώς μπορούμε να είμαστε τόσο σίγουροι για τον μέγιστο κίνδυνο; Την περασμένη βδομάδα, κάθε μέρα που περνούσε, οι αγορές επιτίθενταν σε μια ακόμη χώρα. Την Παρασκευή ήταν η σειρά της Ισπανίας. Ποιος ξέρει αν αυτή την εβδομάδα δεν βάλουν στο στόχαστρο την Ιταλία και το Βέλγιο;

Πολλά ‘ατυχήματα’ μπορούν να συμβούν.  Την περασμένη βδομάδα η Αγγέλα Μέρκελ και ο Νικολά Σαρκοζί έβαλαν τις τελευταίες πινελιές στους κανόνες του νέου ευρωπαϊκού μηχανισμού, σύμφωνα με τους οποίους στα νέα κρατικά ομόλογα θα περιλαμβάνονται ρήτρες συλλογικής δράσης. Δεν θα αποτελέσει έκπληξη αν ένα τουλάχιστον κράτος μέλος απορρίψει τις γαλλογερμανικές υπαγορεύσεις. Δεν μπορώ να δω, για παράδειγμα, πώς η Ισπανία και η Ιταλία θα τις στηρίξουν. Θα ήταν σαν να ψήφιζαν οι γαλοπούλες υπέρ των Χριστουγέννων!..
Ένα ακόμη ‘ατύχημα’ σε εκκρεμότητα μπορεί να είναι η απόφαση για το διορισμό ενός άγνωστου τεχνοκράτη στην ηγεσία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας  μετά τη λήξη της θητείας Τρισέ το προσεχές φθινόπωρο. Καθώς ο Άξελ Βέμπερ εντέχνως θέτει εαυτόν εκτός της συγκεκριμένης διεκδίκησης, υπάρχει ο κίνδυνος  η ΕΕ να επιλέξει ξανά έναν λιγότερο γνωστό υποψήφιο, κατ’ αναλογία της επιλογής του Χέρμαν βαν Ρομπέι. Αλλά ο Χέρμαν βαν Ρομπέι στον πρώτο χρόνο της προεδρίας του στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεν είχε το ηγετικό ανάστημα που απαιτούσε η συγκυρία της κρίσης. 
Ένας ακόμη πιο άμεσος κίνδυνος θα μπορούσε να είναι μια πιθανή και μη συντονισμένη απόφαση για το ‘σάρωμα’ των ομολογιούχων των ιρλανδικών τραπεζών. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, τα πρίμιουμ κινδύνου των κρατικών ευρωπαϊκών τίτλων θα εκτοξευτούν στα ύψη. Εξ ου και η πρόταση για διαχωρισμό του τραπεζικού κινδύνου από τον κίνδυνο του εθνικού χρέους – και της αντιμετώπισης του κινδύνου του εθνικού χρέους μέσω της έκδοσης ευρωομολόγων. Νομίζω ότι η συμμετοχή των ιδιωτών επενδυτών στο χρέος είναι καλή ιδέα. Όμως δεν μπορεί να δώσει αποτελέσματα από μόνη της.
Η Ευρωζώνη κατάφερε να φτάσει σε ένα σημείο όπου αντιμετωπίζει την επιλογή ανάμεσα σε δυο εναλλακτικές προτάσεις τις οποίες θεωρεί ‘αδιανόητες’: δημοσιονομική ένωση ή διάρρηξη. Όποιος διαφωνεί με τις προτάσεις μου και τις θεωρεί μη ρεαλιστικές, καταλήγει σε μια πολύ ισχυρή θέση – με επιπτώσεις που εγώ θεωρώ αδιανόητες