Χρεοκοπούν πολιτικά όσοι καταφεύγουν στο ΔΝΤ

Μία εικόνα από τις αρχές του 1998 είναι χαραγμένη βαθιά στη μνήμη του καθηγητή Τζ. Στίγκλιτζ , κατόχου του Νόμπελ Οικονομίας για το 2001. Την αναφέρει στο βιβλίο του "Η Μεγάλη αυταπάτη" για τη σύγχρονη οικονομική πραγατικότητα: «Ο επικεφαλής του ΔΝΤ Μ. Καμντεσί, ένας κοντός, καλοντυμένος πρώην γραφειοκράτης του υπουργείου Οικονομικών της Γαλλίας, ο οποίος κάποτε ισχυριζόταν ότι είναι σοσιαλιστής, στέκεται όρθιος, βλοσυρός, και με τα χέρια σταυρωμένα πάνω από τον καθισμένο και ταπεινωμένο πρόεδρο της Ινδονησίας. Ο άτυχος πρόεδρος αναγκαζόταν, στην πραγματικότητα, να παραδώσει την οικονομική κυριαρχία της χώρας του στο ΔΝΤ, σε αντάλλαγμα για τη βοήθεια που η χώρα του χρειαζόταν».

1. Η φωτογραφία αυτή είναι από την υπογραφή της συμφωνίας Ινδονησίας - ΔΝΤ, τον Ιανουάριο του 1998. Ο «άτυχος πρόεδρος» ήταν ο στρατηγός ...

Σουχάρτο, ο οποίος τον Μάιο του ίδιου χρόνου εξαναγκάστηκε σε παραίτηση, ύστερα από ένα μήνα μαζικών διαδηλώσεων. Το πρόγραμμα που επέβαλε το ΔΝΤ στην Ινδονησία οδήγησε σε διάλυση της οικονομίας, στην ελεύθερη πτώση της ρουπίας, την έκρηξη της ανεργίας και των τιμών.

Το 40% του πληθυσμού βρέθηκε κάτω από τα όρια της φτώχειας και οι ταραχές που ξέσπασαν οδήγησαν τον Σουχάρτο σε παραίτηση, έπειτα από 32 χρόνια αυταρχικής διακυβέρνησης. Πρόεδρος ανέλαβε ο μέχρι τότε αντιπρόεδρος Γ. Χαμπίμπι, η κατάσταση όμως στη χώρα παρέμενε έκρυθμη. Τον επόμενο χρόνο πρόεδρος εξελέγη ύστερα από εκλογές ο Α. Ουαχίντ, για να καθαιρεθεί δύο χρόνια αργότερα από το κοινοβούλιο, για διαφθορά και ανικανότητα.

Η Ινδονησία και οι υπόλοιπες «ασιατικές τίγρεις» που αντιμετώπισαν το φάσμα της χρεοκοπίας το 1997-1998 βρίσκονται πολύ μακριά από την Ελλάδα. Το ίδιο η Αργεντινή και οι άλλες λατινομερικανικές χώρες που βρέθηκαν σε δεινή οικονομική θέση λίγα χρόνια αργότερα. Πλην όμως το χαρακτηριστικό της πολιτικής αστάθειας που συνοδεύει τα προγράμματα σταθερότητας του ΔΝΤ δεν απαντάται μόνον στις αναπτυσσόμενες χώρες. Και στην Ευρώπη οι θεραπείες σοκ είχαν τα ίδια πάνω - κάτω αποτελέσματα: ύφεση, κοινωνική ένταση και πολιτικές ανακατατάξεις.

2. Στην Ουγγαρία η συμφωνία με το ΔΝΤ, στο τέλος του 2008, για την παροχή δανείου 25 δισ. δολαρίων οδήγησε στην υποτίμηση του νομίσματος κατά 20% σε πρώτη φάση, πάγωμα των μισθών, κατάργηση του δώρου και μείωση όλων των κοινωνικών δαπανών.

Η σοσιαλιστική κυβέρνηση του Γ. Μπαϊνάι απέτυχε να περάσει το δημοψήφισμα για τις αλλαγές που προωθούσε στους τομείς της υγείας και της παιδείας τη χρονιά του μνημονίου. Συνάντησε αντιστάσεις, κατά περιόδους, όχι πάντως καθολική κοινωνική αντίδραση. Στις εκλογές του Απριλίου 2010 συγκέντρωσε ποσοστό 19,3%.

Ο δεξιός συνασπισμός (Fidesz) του Β. Όρμπαν, που είχε εναντιωθεί στην συμφωνία με το ΔΝΤ, πήρε τις εκλογές με 52,7%. Η νέα κυβέρνηση δεν εγκατέλειψε το μνημόνιο.

3. Η Ρουμανία, η οποία επίσης από το 2004 είναι μέλος της Ε.Ε., για να αντιμετωπίσει τις πιέσεις που δεχόταν το νόμισμά της, συμφώνησε τον Μάιο του 2009 δάνειο ύψους 20 δισ. ευρώ με το ΔΝΤ, την Ε.Ε. και την Παγκόσμια Τράπεζα. Η κυβέρνηση του Ε. Μποκ, που είχε εκλεγεί τον προηγούμενο χρόνο, υποχρεώθηκε σε παραίτηση τον Οκτώβριο του 2009 ύστερα από πρόταση μομφής. Το κοινοβούλιο κατά πλειοψηφία εξέλεξε στη θέση του τον Κ. Γιοχάνις. Ο πρόεδρος Τ. Μπασέσκου απέρριψε τον Κ. Γιοχάνις και διόρισε πρωθυπουργό τον Λ. Κροϊτόρου. Ο Τ. Μπασέσκου, του δεξιού δημοκρατικού κόμματος, επανεξελέγη πρόεδρος τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου και τοποθέτησε ξανά πρωθυπουργό τον Ε. Μποκ. Το τελευταίο δίμηνο έχουν αντικατασταθεί έξι υπουργοί της κυβέρνησης, όλοι του οικονομικού κύκλου.

4. Η Λετονία κατέφυγε στο ΔΝΤ τον Δεκέμβριο του 2008, τέσσερις μήνες μετά το δημοψήφισμα που είχε διεξαχθεί για την αύξηση των συντάξεων. Το δημοψήφισμα κρίθηκε άκυρο λόγω χαμηλής προσέλευσης. Τα μέτρα που πήρε η κυβέρνηση αμέσως μετά, στο πλαίσιο της συμφωνίας για το δάνειο ύψους 7,5 δισ. ευρώ, ήταν τα κλασικά (μείωση των μισθών και των κοινωνικών δαπανών). Ξέσπασε κύμα διαδηλώσεων στη Ρίγα τον Ιανουάριο του 2009, με αίτημα τη διάλυση της Βουλής. Ο πρόεδρος Β. Ζλάτερς δήλωσε ότι θα ικανοποιήσει το αίτημα των διαδηλωτών εάν δεν ληφθούν διορθωτικά μέτρα.

Τον Φεβρουάριο ο πρωθυπουργός Ι. Γκοντμάνις υπέβαλε παραίτηση και στη θέση του ο Β. Ζάτλερς διόρισε τον Β. Ντομπρόφσκις, ο οποίος σχημάτισε πεντακομματική κυβέρνηση. Ο κεντροδεξιός συνασπισμός πήγε σε εκλογές στις 2 Οκτωβρίου 2010 και τις κέρδισε με 57%. Το Λαϊκό Κόμμα, το μεγαλύτερο του συνασπισμού, απέσυρε την υποστήριξή του. Κατά τις περιόδους πολιτικής αστάθειας το ΔΝΤ διέκοψε τη ροή της χρηματοδότησης, θεωρώντας ότι η Λετονία δεν επιδεικνύει επαρκή πολιτική βούληση.

5. Η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που κατέφυγε στο ΔΝΤ μετά τη χρηματοπιστωτική φούσκα είναι η Ισλανδία. Τον Νοέμβριο του 2008 υπό την απειλή της χρεοκοπίας προχώρησε στη σύναψη δανείου 2,4 δισ. δολαρίων. Για πρώτη φορά από το 1949, όταν είχαν ξεσπάσει διαμαρτυρίες κατά του ΝΑΤΟ, εκδηλώθηκε κύμα διαδηλώσεων και ταραχών.

Υπό το βάρος των εξελίξεων ο πρωθυπουργός Γ. Χάαρντε υπέβαλε την παραίτησή του επικαλούμενος λόγους υγείας. Η διάδοχός του, Γ. Σιγκουρνταντότιρ, αρχηγός του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, σχημάτισε κυβέρνηση με το κίνημα των αριστερών - Πρασίνων. Στις 28 Σεπτεμβρίου 2010 το Κοινοβούλιο αποφάσισε την παραπομπή του Γ. Χάαρντε σε δίκη για την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος.

6. Τον ευρωπαϊκό δρόμο για το ΔΝΤ άνοιξε η Βρετανία, το 1976, με κυβέρνηση Εργατικών. Έως τότε το Ταμείο χορηγούσε δάνεια και εφάρμοζε σταθεροποιητικά προγράμματα μόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ο πρωθυπουργός Χ. Ουίλσον, για να ανακόψει τον κατήφορο της στερλίνας έναντι του δολαρίου και τις πιέσεις από την πετρελαϊκή κρίση, σύναψε δάνειο 2,3 δισ. λιρών. Τον επόμενο χρόνο αποχώρησε για λόγους υγείας και στη θέση του ανέλαβε ο Τζ. Κάλαχαν. Το πρόγραμμα που κλήθηκε να εφαρμόσει ο υπουργός Οικονομικών Ρ. Ρέι ήταν το αυστηρότερο μετά τον πόλεμο.

Ο χειμώνας του 1978 ονομάστηκε «χειμώνας της δυσαρέσκειας», με τα συνδικάτα να βρίσκονται σε απεργίες διαρκείας και τον δημόσιο τομέα σε παράλυση. Στις εκλογές που ακολούθησαν, τον Μάρτιο του 1979, κέρδισε πανηγυρικά η Μ. Θάτσερ.

7. Η πρώτη κρίση με χαρακτηριστικά ντόμινο ήταν η κρίση του Μεξικού, το 1994, «η κρίση της τεκίλας» όπως έμεινε στην ιστορία. Το έλλειμμα της χώρας στο κλείσιμο της χρονιάς που ήταν προεκλογική, ξεπέρασε το 7% και τα συναλλαγματικά διαθέσιμα υποχώρησαν επικίνδυνα με αποτέλεσμα να καταρρεύσει το πέσο.

Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος Ε. Σεντίγιο απέδωσε την ευθύνη στον προκάτοχό του Κ. Σαλίνας για τις παροχές που είχε κάνει προκειμένου να επανεκλεγεί. Η χώρα μπήκε το 1995 σε βαθιά ύφεση (πάνω από 6%). Το ΔΝΤ συνεργάστηκε με τις ΗΠΑ για την χορήγηση δανείου ύψους 30-50 δισ. δολαρίων και το Μεξικό υποχρεώθηκε σε ένα περιοριστικό πρόγραμμα που συνεχίζεται ακόμη με διάφορες παραλλαγές.

8. Η «κρίση της τεκίλας» δεν πέρασε στις ΗΠΑ. Ταλαιπώρησε όμως για πολύ τη Λατινική Αμερική και τελικά προκάλεσε ντόμινο πολιτικών εξελίξεων. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι της Αργεντινής. Το 1999 ο συνασπισμός του δημάρχου του Μπουένος Άιρες Φ. Ντε Λα Ρούα κέρδισε τις προεδρικές εκλογές. Στο τέλος του 2000 υπό την απειλή της χρεοκοπίας παίρνει δάνειο 40 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ, με όρους παρόμοιους με αυτούς που είχαν τεθεί στην ασιατική κρίση. Το 2001 η χώρα δεν αποφεύγει τη χρεοκοπία και η κυβέρνηση καταρρέει. Ο Φ. Ντε Λα Ρούα φεύγει με ελικόπτερο από την ταράτσα του προεδρικού μεγάρου.

9. Παρόμοια πορεία είχε και ο Ισημερινός. Η συμφωνία που υπέγραψε με το ΔΝΤ τον Ιούνιο του 2003 ο πρόεδρος Λ. Γκουτιέρες, έφερε τον πρώτο χρόνο ρυθμό αύξησης 6%, ωστόσο το 2004 άρχισαν τα πρώτα σημάδια κατάρρευσης. Τον Απρίλιο του 2005 ο πρωθυπουργός βρίσκει καταφύγιο στην πρεσβεία της Βραζιλίας και από εκεί φυγαδεύεται μεταμφιεσμένος. Το ντόμινο των πολιτικών ανατροπών στη Λατινική Αμερική επεκτάθηκε στη Βολιβία και τη Βενεζουέλα και με ηπιότερο τρόπο στη Βραζιλία.

10. Η Ρωσία και η Τουρκία ακολούθησαν διαφορετικό μοντέλο συνεργασίας με το ΔΝΤ. Ακολουθούσαν σταθεροποιητικά προγράμματα για ορισμένο χρονικό διάστημα και κατόπιν διέκοπταν τη συμφωνία και ξεκινούσαν διαπραγματεύσεις για τη συνέχιση της χρηματοδότησης. Οι διακοπές λειτουργούσαν σαν βαλβίδες εκτόνωσης των κοινωνικών αντιδράσεων.

● Η Ρωσία από το 1992 μέχρι το 1996, επί Μπ. Γέλτσιν, πήρε δάνεια ύψους περίπου 20 δισ. δολαρίων και το 2008 κατέφυγε πάλι σε δανεισμό από το ΔΝΤ ύψους 41 δισ. δολαρίων.

● Η Τουρκία σύναψε το πρώτο δάνειο το 1999, ύψους 4 δισ. δολαρίων, τον επόμενο χρόνο πήρε άλλα 7,5 δισ. δολάρια και ακολούθησε τρίτο πακέτο το 2004 ύψους 10 δισ. δολαρίων με τριετή διάρκεια. Η κυβέρνηση του Τ. Ερντογάν απέφυγε να προσφύγει στο ΔΝΤ για την αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008.

Υπήρξαν βεβαίως και χώρες όπου το ΔΝΤ εφάρμοσε τις συνταγές του χωρίς πολιτικές αναταράξεις.

● Στην ασιατική κρίση, το 1997-1998 στην Ταϊλάνδη το πρόγραμμα δεν πέρασε από την εθνοσυνέλευση, αλλά εγκρίθηκε με τέσσερα διατάγματα εκτάκτου ανάγκης. Το 2002 ο αντιπρόεδρος έγινε επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.

● Στην Κορέα επίσης δεν υπήρξε πολιτική αστάθεια. Το τέλος των διαπραγματεύσεων με το ΔΝΤ συνέπεσε με τις προγραμματισμένες προεδρικές εκλογές, τον Δεκέμβριο του 1997. Το ΔΝΤ έκανε γνωστό ότι δεν θα αποδεσμεύσει το δάνειο εάν οι τέσσερις επικρατέστεροι υποψήφιοι δεν δεσμεύονταν ότι θα ακολουθούσαν κατά γράμμα τη συμφωνία. Όλοι δεσμεύτηκαν στις 10 Δεκεμβρίου, γραπτώς. Χαρακτηρίστηκε ημέρα εθνικής ταπείνωσης της Κορέας.

Από την Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία Του Μπάμπη Αγρολάμπου